O M.C. Escher, που ήταν ένα κράμα καλλιτέχνη και επιστήμονα, έγινε παγκοσμίως γνωστός για τις ασυνήθιστες
λιθογραφίες και ξυλογραφίες του. Τα μοναδικά και
συναρπαστικά έργα τέχνης του είναι ένα ταξίδι μεταξύ της φαντασίας, των
μαθηματικών και της πραγματικής ζωής. Ο ίδιος είχε
πει:
“Λοιπόν,
ας προσπαθήσουμε ν’ ανέβουμε στο βουνό, όχι πατώντας σ’ αυτό που βρίσκεται από
κάτω μας, αλλά ελκόμενοι από αυτό που είναι από πάνω μας: για μένα αυτό είναι τ’ αστέρια”.
Είχε
δηλώσει επίσης : “Διασχίζω συνεχώς το σύνορο μεταξύ μαθηματικών και
τέχνης”. Προσθέτοντας άλλοτε,
“Να είστε
βέβαιοι ότι αυτό που νομίζετε πως
βλέπετε είναι πραγματικά αυτό που
βλέπετε. Προσπαθήστε να πιστέψετε στα μάτια σας…. ”
Ο θεατής βλέποντας
τα έργα του δεν μπορεί να μην παραξενεύεται από τις εικόνες του, αφού βρίσκεται
αντιμέτωπος με ένα σχεδόν απτό, παιχνιδιάρικο κόσμο ονείρων.Είναι από τους καλλιτέχνες
του 20ου αιώνα με τη μεγαλύτερη διάδοση του έργου του και ταυτόχρονα
από τους πιο άγνωστους με την έννοια του λιγότερου κατανοημένου.
Τα έργα του αντανακλούν ένα
πλήθος μαθηματικών ιδεών και ειδικά έννοιες και τεχνικές της σύγχρονης
γεωμετρίας. Είναι διαχρονικά και ασκούν
πραγματική έλξη εξαιτίας της…. Στερεότητας και
της Παραίσθησης… δηλαδή το παιχνίδι του δημιουργού με τα οπτικά και
μαθηματικά παράδοξα.
Ο M.C Escher γεννήθηκε το 1898 και πέθανε το 1972
στην Ολλανδία. Κατά τη διάρκεια των
σχολικών του χρόνων αντί να ασχολείται με τα μαθήματα προτιμούσε να
παρατηρεί τα σύννεφα προσπαθώντας να διακρίνει συγκεκριμένα σχήματα μέσα σε
αυτά ενώ παράλληλα περίμενε με ενδιαφέρον τα εβδομαδιαία 2ωρα μαθήματα σχεδίου και χαρακτικής. Ξεκίνησε σπουδές στην Αρχιτεκτονική
αλλά πολύ σύντομα, με τη συμβουλή του δασκάλου του, ασχολήθηκε σχεδόν
αποκλειστικά με τις Γραφικές Τέχνες. Τελείωσε τη σχολή του το 1922. Ο δάσκαλός
του, ο οποίος πρόσεξε τις ικανότητές του
στο σχέδιο, του δίδαξε πολλές πτυχές της τέχνης της ξυλογραφίας και τον
ενθάρρυνε να πειραματιστεί. Έτσι το
ενδιαφέρον του Escherστράφηκε προς
τη χαρακτική και διακοσμητική τέχνη και ιδιαίτερα στην ξυλογραφία και
ξυλοτυπία.
Στη
διάρκεια της ζωής του ο Escher ήταν αληθινός Ευρωπαίος καλλιτέχνης, κατοίκησε
και εργάστηκε σε πολλές Ευρωπαϊκές χώρες. Τα θέματα που διάλεξε για τα έργα του
προέρχονται από τον οπτικό πλούτο αυτών των χωρών.
Όταν ολοκλήρωσε τις σπουδές του, άρχισε να ταξιδεύει συχνά. Πήγε
στη Γαλλία κι από κει στην Ισπανία όπου επισκέφτηκε την Αλάμπρα, ένα παλάτι των
Μαυριτανών του 13ου αιώνα, στη Γρανάδα και το μουσουλμανικό τέμενος
της Κόρδοβα. Εκεί έρχεται σε επαφή με τη διακοσμητική δεξιοτεχνία των
καλλιτεχνών του Ισλάμ, εντυπωσιάζεται
και εμπνέεται από τα μαυριτανικά μωσαϊκά
και τα γεωμετρικά μοτίβα που διακοσμούσαν τους τοίχους των κτιρίων του παλατιού
. Εγκαθίσταται στην Ιταλία όπου ζει και εργάζεται ως
το 1935. Αυτή την περίοδο στο έργο του κυριαρχεί η
ορατή πραγματικότητα δηλαδή αυτά που
παρατηρεί στον κόσμο γύρω του.
Το 1936 έκανε το τελευταίο του ταξίδι μελέτης : επιστρέφει στην Αλάμπρα. Η δεύτερη αυτή επίσκεψή
του σήμανε την αρχή της πλήρους αλλαγής στο στυλ και στα θέματά του. Τα
γεωμετρικά σχέδια των Μαυριτανών που για θρησκευτικούς λόγους είχαν παντελή
απουσία κάθε έμψυχης μορφής, τον ενθουσιάζουν
και τον προσελκύουν αφάνταστα. Θεωρητικά αυτά τα σχέδια θα μπορούσαν να
συνεχίζονται ως το άπειρο.
Ο Escher ήθελε να δώσει ζωή σε αυτά τα
αφηρημένα σχέδια χρησιμοποιώντας ζώα κυρίως πουλιά και ψάρια, φυτά και ανθρώπους γιατί η επίδραση από κάτι γνώριμο του
φαινόταν πιο δυνατή.
Παρόλο που στα προηγούμενα
χρόνια είχε κινηθεί κατά διαστήματα προς αυτή την κατεύθυνση από το 1937 συγκεντρώνεται
στις επινοήσεις της δικής του φαντασίας και ερευνά εντατικά τεκμηριωμένο, εικονογραφικό
υλικό από διάφορες έρευνες για τα
μαθηματικά και την κρυσταλλογραφία. Τα συμπεράσματα των γεωμετρών και των κρυσταλλογράφων
θα τα χαρακτηρίσει “ανοικτή πόρτα των μαθηματικών” και θα αναγνωρίσει την
εξαιρετική επίδρασή τους στο έργο του.
Από αυτή την περίοδο έχει
σαν βάση ένα γεωμετρικό σχέδιο (ένα τρίγωνο, ένα κύκλο, μία σπείρα ή μία
σφαίρα, ένα πολύγωνο ή ένα πολύεδρο),χρησιμοποιεί οπτικές
αντιφάσεις και τα χαρακτικά του έχουν να κάνουν με τον άπειρο χρόνο και χώρο, τις
συμμετρίες, τους δακτυλίους και τις σπείρες στο χώρο, τις αντανακλώμενες
εικόνες , τις αντιστροφές, τις
περιστροφές, τις σχετικότητες, τη σύγκρουση μεταξύ του επιπέδου και του χώρου.
Το έργο όμως που τον έκανε πασίγνωστο ήταν η συστηματική διαίρεση του επιπέδου
και οι περίφημες πλακοστρώσεις του. Ένα
έργο στο οποίο υπερέχει η καθαρή γεωμετρία.
Ο ίδιος είπε : “Πρόκειται για την πλουσιότερη πηγή
έμπνευσης που είχα ποτέ:
Ο τρόπος με τον οποίο
μια επιφάνεια μπορεί να διαιρεθεί, ή να γεμίσει με ομοιόμορφα σχήματα που
εφάπτονται χωρίς να αφήνουν καθόλου κενά.”
Η κανονική διαίρεση της επιφάνειας είναι η κάλυψη μιας επιφάνειας με το ίδιο
μοτίβο, που επαναλαμβάνεται με συστηματικό τρόπο δίχως να αφήνει κενά
διαστήματα.
Παρόλο που ο Escher δεν είχε καμία επίσημη κατάρτιση
μαθηματικών, και δεν τα είχε κατανοήσει βαθιά, δημιουργεί ένα έργο τέχνης που
στηρίζεται σε πολλές μαθηματικές αρχές. Αναπτύσσει τη δική του θεωρία για τις
πλακοστρώσεις στο επίπεδο , την οποία ο ίδιος χαρακτηρίζει ερασιτεχνική, μιας και διαφέρει
από τις αυστηρές θεωρήσεις των γεωμετρών και τα γεωμετρικά σχέδια που
χρησιμοποιεί, τα οποία δείχνουν να μην έχουν αρχή ή τέλος, σταδιακά
εξελίσσονται σε μορφές ή το αντίστροφο.
Στις πλακοστρώσεις του τα ”πλακίδια
” μπορεί να είναι πολυγωνικά, κυρτά ή μη ή να έχουν οποιοδήποτε περίγραμμα. Χρησιμοποιεί
διάφορους μετασχηματισμούς συμμετρίας, περιστροφές και μεταθέσεις
επαναλαμβάνοντας τις μορφές του και μάλιστα σε κάποια έργα του όλο και σε
μικρότερες κλίμακες, για να μεταβιβάσει την αίσθηση του απείρου. Η έννοια του
δυισμού, που είναι θεμελιώδης στη γεωμετρία και βασίζεται στη διαπίστωση της
συμμετρικής συμπεριφοράς θεμελιωδών γεωμετρικών αντικειμένων, είναι διάχυτη στο
έργο του κυρτός – κοίλος, σκοτάδι – φως, πάνω – κάτω, και συχνά καλός – κακός τη
μεταφυσική πτυχή της δυαδικότητας.
Λίγοι ήξεραν ότι ο Escher θα γινόταν ένας διάσημος καλλιτέχνης και
θα δημιουργούσε ένα εμπνευσμένο έργο που πάντρευε τον κόσμο της τέχνης και των
μαθηματικών. Στην εποχή του το έργο του εκτιμήθηκε από μαθηματικούς παρά από
ομότεχνούς του. Μόνο σήμερα εμφανίζονται σημαντικά βήματα προς την κατεύθυνση
που έδειξε ο Escher δηλαδή στη γεφύρωση του χάσματος ανάμεσα
στις επιστήμες και τις τέχνες.
Από την πλούσια κληρονομιά
του Escher, θα σας παρουσιάσουμε κάποια έργα από τις
κανονικές διαιρέσεις της επιφάνειας και τις περίφημες πλακοστρώσεις του, στα
οποία θα δείτε αυτή τη λεπτή γραμμή
μεταξύ του κόσμου της φαντασίας, των μαθηματικών και της πραγματικής ζωής, αλλά
κυρίως θα παρατηρήσετε την υπεροχή των μαθηματικών!